Tuy nhiên, bên cạnh những mặt đạt được, công tác quản lý khoa học của Thanh tra Chính phủ đang tồn tại những hạn chế, vướng mắc cần được khắc phục, xử lý như: Việc xây dựng kế hoạch nghiên cứu và xác định nhiệm vụ khoa học chưa thực sự bám sát và đáp ứng yêu cầu thực tiễn; Việc kiểm tra tình hình thực hiện nội dung, tiến độ, sử dụng kinh phí… chưa được thực hiện thường xuyên, có hiệu quả; Quá trình thẩm định, đánh giá nghiệm thu sản phẩm chưa bám sát thuyết minh đã được phê duyệt, hợp đồng triển khai thực hiện đề tài; Việc ứng dụng kết quả kết quả nghiên cứu còn thiếu tính hệ thống… Những tồn tại, hạn chế này đòi hỏi phải nhìn nhận, đánh giá lại thực tiễn công tác quản lý khoa học của Thanh tra Chính phủ trong thời gian qua và nghiên cứu, tìm ra các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý khoa học của Thanh tra Chính phủ.

1. Thực trạng công tác quản lý khoa học của Thanh tra Chính phủ thời gian qua

1.1. Xây dựng văn bản phục vụ hoạt động quản lý đề tài khoa học

Để phục vụ nhiệm vụ quản lý khoa học, cho đến nay, Tổng Thanh tra Chính phủ đã ban hành một số văn bản sau đây: 

Quy chế quản lý đề tài khoa học của Thanh tra Chính phủ (kèm theo Quyết định số 2043/QĐ-TTCP ngày 02/8/2011) thay thế Quy chế ban hành năm 2007; 

Quy định về định mức xây dựng, phân bổ dự toán và quyết toán kinh phí đối với đề tài khoa học có sử dụng ngân sách nhà nước (kèm theo Quyết định số 3472/QĐ-TTCP ngày 24/11/2015) thay thế Quy định ban hành năm 2008; Quy chế tổ chức và hoạt động của Hội đồng Khoa học Thanh tra Chính phủ (kèm theo Quyết định số 2114/QĐ-TTCP ngày 16/8/2016) thay thế Quy chế ban hành năm 2010 và năm 2007; 

Chương trình nghiên cứu khoa học của Thanh tra Chính phủ giai đoạn  2011 - 2015 (kèm theo Quyết định số 1065/QĐ-TTCP ngày 05/5/2010);

Chương trình nghiên cứu khoa học giai đoạn 2016 - 2021 (kèm theo Quyết định số 695/QĐ-TTCP ngày 06/4/2016). 

Việc sửa đổi, bổ sung và đi vào triển khai thực hiện các văn bản nói trên đã tạo ra bước đổi mới đáng kể trong công tác quản lý khoa học của cơ quan. Việc lựa chọn được thực hiện theo một quy trình khoa học, công khai, nghiêm túc và bảo đảm tính công bằng. Các nhiệm vụ khoa học được đề xuất từ các đơn vị thuộc Thanh tra Chính phủ nên đã phần nào giải quyết các vướng mắc phát sinh từ thực tiễn hoạt động thanh tra. Trong quá trình thực hiện công tác tuyển chọn, các vấn đề phát sinh đã được báo cáo và xin ý kiến chỉ đạo kịp thời của Hội đồng Khoa học Thanh tra Chính phủ. Đặc biệt, Chương trình nghiên cứu khoa học dài hạn 5 năm đã xác định được tổng thể nội dung nghiên cứu theo các nhóm vấn đề gắn với nhiệm vụ chính trị của ngành Thanh tra.

1.2. Việc xây dựng chương trình, kế hoạch nghiên cứu khoa học dài hạn và hàng năm

Từ năm 2011 đến nay, Tổng Thanh tra Chính phủ đã ban hành các Chương trình nghiên cứu khoa học dài hạn, đó là Chương trình nghiên cứu khoa học giai đoạn 2011 - 2016 (kèm theo Quyết định số 1065/QĐ-TTCP ngày 05/5/2010) và Chương trình nghiên cứu khoa học giai đoạn 2016 - 2021 (kèm theo Quyết định số 695/QĐ-TTCP ngày 06/4/2016). Đây là nhiệm vụ quan trọng, có ý nghĩa quyết định đối với hiệu quả của hoạt động nghiên cứu khoa học. Việc xây dựng chương trình nghiên cứu khoa học dài hạn có vai trò quan trọng trong việc định hướng cho tổ chức, cá nhân đăng ký đề tài tập trung vào những vấn đề trọng tâm, thiết thực phục vụ cho quá trình đổi mới tổ chức và hoạt động của ngành Thanh tra; hoàn thiện những vấn đề lý luận và nghiệp vụ cũng như làm cơ sở khoa học cho việc hoạch định chính sách, xây dựng thể chế của Ngành và nâng cao nhận thức cho cán bộ, thanh tra viên. Theo đó, tổ chức, cá nhân có cơ sở để đề xuất những nội dung nghiên cứu thiết thực, phù hợp với khả năng mình. 

Kế hoạch nghiên cứu hàng năm của Thanh tra Chính phủ được Hội đồng Khoa học tập trung thảo luận và rà soát kỹ. Việc lựa chọn vấn đề triển khai nghiên cứu theo nguyên tắc chú trọng nhiều hơn đến chất lượng và tạo thuận lợi cho việc quản lý. Vấn đề nghiên cứu ngày càng có trọng tâm, trọng điểm hơn, nghiên cứu lý luận kết hợp chặt chẽ với tổng kết thực tiễn phục vụ trực tiếp sự chỉ đạo, điều hành của Thanh tra Chính phủ cũng như đổi mới tổ chức và hoạt động thanh tra, nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác thanh tra. 

Tuy nhiên, công tác xây dựng kế hoạch nghiên cứu khoa học vẫn còn có những hạn chế: phương thức xác định nhiệm vụ nghiên cứu chưa tuân thủ đầy đủ quy định về quản lý đề tài khoa học; một số nhiệm vụ khoa học còn phân tán, thiếu đồng bộ và chưa bám sát mục tiêu của Chương trình nghiên cứu khoa học. Thêm nữa, một số đề xuất nghiên cứu chỉ giới hạn trong phạm vi khả năng giải quyết vấn đề của người đề xuất mà chưa thực sự xuất phát từ nhu cầu thực tiễn, vì vậy khả năng ứng dụng rất hạn chế. Chương trình nghiên cứu dài hạn chưa thực sự mang tính chiến lược dẫn đến việc xây dựng kế hoạch nghiên cứu hàng năm tản mát, tính hệ thống yếu, chưa tạo được những bước phát triển cơ bản trong việc hoàn thiện hệ thống lý luận cũng như định hướng phát triển của Ngành trong từng giai đoạn cụ thể.

1.3. Tham mưu cho Tổng Thanh tra Chính phủ về việc giao nhiệm vụ và phân bổ kinh phí nghiên cứu 

Trước năm 2017, việc lựa chọn các đề tài khoa học và giao chủ trì nhiệm vụ nghiên cứu thực hiện theo phương thức giao trực tiếp, theo đó Tổng Thanh tra Chính phủ quyết định giao nhiệm vụ và phân bổ kinh phí nghiên cứu trên cơ sở ý kiến tư vấn của Hội đồng Khoa học và đề xuất của Viện Khoa học Thanh tra. Điều này có ưu điểm là thủ tục nhanh gọn, đáp ứng yêu cầu về mặt thời gian, tuy nhiên sẽ dẫn đến hạn chế trong việc lựa chọn đội ngũ nghiên cứu đảm bảo chất lượng. Từ năm 2017, cùng với việc ban hành Quy chế quản lý đề tài khoa học mới thay thế cho Quy chế cũ (ban hành năm 2012), Thanh tra Chính phủ đã bắt đầu thực hiện quy trình đấu thầu công khai nhằm tuyển chọn Chủ nhiệm đề tài có chuyên môn và khả năng triển khai nghiên cứu tốt, có uy tín khoa học, góp phần nâng cao chất lượng đề tài. 

Kinh phí phân bổ cho các đề tài cơ bản đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai các hoạt động nghiên cứu, đồng thời đáp ứng được yêu cầu về việc tổ chức nghiên cứu các vấn đề cấp thiết phục vụ cho việc xây dựng thể chế, đổi mới tổ chức và hoạt động của Ngành và các vấn đề nghiệp vụ công tác thanh tra. Những năm gần đây, Thanh tra Chính phủ cũng đã bổ sung thêm kinh phí phục vụ các hoạt động quản lý khoa học, nhằm đảm bảo việc đánh giá, nghiệm thu các đề tài khoa học được tổ chức nghiêm túc và đúng quy định.

Tuy đã đạt được một số kết quả như trên, song việc tham mưu cho Lãnh đạo Thanh tra Chính phủ về việc phân bổ đề tài và kinh phí nghiên cứu còn có một số hạn chế như một số đề xuất nghiên cứu được phê duyệt chưa thực sự xuất phát từ nhu cầu thực tiễn. Các đề xuất nghiên cứu phần lớn vẫn do Viện Khoa học Thanh tra đề xuất, Hội đồng Khoa học lựa chọn và trình Tổng Thanh tra Chính phủ giao cho các vụ, cục, đơn vị của Thanh tra Chính phủ tổ chức nghiên cứu theo phương thức giao trực tiếp. Mặt khác, việc phân bổ đề tài khoa học còn có sự nể nang nhất định, dẫn đến khó khăn cho công tác quản lý, thậm chí sẽ ảnh hưởng xấu đến chất lượng nghiên cứu và việc tổ chức ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn. Việc phân bổ kinh phí theo hình thức bình quân đối với các nhiệm vụ cùng cấp mà không dựa trên các tiêu chí về tính ứng dụng, giá trị khoa học hay phục vụ những nhiệm vụ cấp thiết của ngành Thanh tra.

1.4. Việc tổ chức thực hiện và hướng dẫn, kiểm tra việc thực hiện các kế hoạch nghiên cứu đã được phê duyệt; tổ chức nghiệm thu đề tài khoa học

Trong thời gian qua, công tác đôn đốc, kiểm tra, hướng dẫn việc thực hiện các kế hoạch nghiên cứu được từng bước đổi mới, được thực hiện tương đối thường xuyên, góp phần giảm bớt sự chậm trễ về tiến độ. Công tác này cũng gắn kết trách nhiệm của các Ban chủ nhiệm đề tài, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý khoa học của Thanh tra Chính phủ. Viện Khoa học Thanh tra tiến hành việc đôn đốc, kiểm tra, hướng dẫn việc triển khai thực hiện đề tài thông qua nhiều biện pháp đa dạng như bằng văn bản, trao đổi trực tiếp hoặc tổ chức các buổi thảo luận với các Ban chủ nhiệm đề tài.

Việc tổ chức đánh giá nghiệm thu kết quả thực hiện của các nhiệm vụ khoa học được thực hiện một cách nghiêm túc. Phương thức đánh giá, nghiệm thu kết quả nghiên cứu thời gian qua dần được đổi mới nhằm từng bước nâng cao chất lượng sản phẩm nghiên cứu của các đề tài. Thành phần Hội đồng nghiệm thu gồm các chuyên gia trong và ngoài ngành Thanh tra có năng lực, uy tín và có chuyên môn phù hợp. 

Tuy nhiên, thời gian qua, việc đôn đốc, kiểm tra, hướng dẫn các đề tài còn thiếu tính chủ động và cơ chế phối hợp. Theo Quy chế quản lý đề tài khoa học, quá trình hoàn thiện Thuyết minh đề tài và toàn bộ sản phẩm nghiên cứu sau khi được đánh giá nghiệm thu Ban Chủ nhiệm đề tài đều phải tiếp thu, chỉnh sửa theo ý kiến Hội đồng. Tuy nhiên, hiện nay, hoạt động kiểm tra việc tiếp thu ý kiến của Hội đồng còn lỏng lẻo, thiếu chặt chẽ. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, thứ nhất là do bộ phận quản lý khoa học chưa sâu sát, tiếp đó là do năng lực chuyên môn của cán bộ làm công tác quản lý khoa học còn hạn chế, mặt khác, tính tự giác và trách nhiệm của các Ban chủ nhiệm chưa cao, trong khi đó lại chưa có chế tài xử lý vấn đề này.

1.5. Việc ứng dụng kết quả nghiên cứu khoa học

Thông qua hoạt động nghiên cứu khoa học của Thanh tra Chính phủ, hiệu quả công tác quản lý khoa học đã được nâng lên rõ rệt, thể hiện ở những điểm sau:

Một là, kết quả nghiên cứu của các đề tài đã được áp dụng trong quá trình xây dựng các văn bản pháp luật do Thanh tra Chính phủ chủ trì hoặc ban hành hoặc một số đề án quan trọng như: Luật Phòng, chống tham nhũng, Luật Thanh tra, Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo, Luật Tiếp công dân và các văn bản hướng dẫn thi hành, văn bản hướng dẫn nghiệp vụ; Chiến lược quốc gia phòng, chống tham nhũng đến năm 2020; Chiến lược phát triển ngành Thanh tra đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030… Ngoài ra, kết quả nghiên cứu là nguồn tư liệu tốt để đội ngũ cán bộ ngành Thanh tra tham khảo, nghiên cứu, áp dụng vào thực tiễn công tác. Kết quả nghiên cứu các đề tài đã được biên tập thành sách và các tài liệu khác phục vụ cho công tác nghiên cứu và công tác giảng dạy của ngành Thanh tra. 

Hai là, thông qua công tác nghiên cứu khoa học, những người tham gia nghiên cứu mà ở đây chủ yếu là cán bộ, thanh tra viên trong Ngành đã có dịp nâng cao nhận thức, kiến thức của mình về lĩnh vực pháp luật nói chung và về chuyên môn, nghiệp vụ của ngành Thanh tra nói riêng; trao đổi khoa học, góp phần tìm ra những giải pháp để xây dựng thể chế và đổi mới ngành Thanh tra

Ba là, tất cả các kết quả nghiên cứu chính đã được công bố trên Trang tin điện tử và thư viện điện tử của Viện Khoa học Thanh tra, tạo điều kiện thuận lợi cho cán bộ trong và ngoài ngành Thanh tra tiếp cận, tham khảo.

Tuy đã đạt được những kết quả như trên nhưng việc tổ chức ứng dụng kết quả nghiên cứu vẫn còn một số hạn chế, tồn tại như: Việc phối hợp với các đơn vị có liên quan thuộc Thanh tra Chính phủ cũng như việc đăng tải kết quả nghiên cứu lên phương tiện thông tin của Ngành chưa có cơ chế rõ ràng và chưa được thực hiện một cách thường xuyên. Các đề tài nghiên cứu khoa học được đánh giá đạt loại xuất sắc chưa được phổ biến rộng rãi, chưa có chính sách khen thưởng nhằm khuyến khích các đề tài nghiên cứu đạt chất lượng tốt hơn. Việc đưa kết quả nghiên cứu vào thực tiễn thông qua công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật và xây dựng thể chế mới chỉ bó hẹp trong phạm vi các cá nhân tham gia trực tiếp mà chưa được xây dựng thành chương trình, kế hoạch chính thức, bài bản. Hội thảo khoa học trong khuôn khổ đề tài là một trong những hình thức tổng hợp kinh nghiệm lý luận và thực tiễn có hiệu quả lại chưa thu hút được nhiều nhà khoa học, nhà quản lý và chuyên gia tham dự.

2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý khoa học của Thanh tra Chính phủ

2.1. Xây dựng chương trình, kế hoạch nghiên cứu khoa học dài hạn và hàng năm của Thanh tra Chính phủ

Có thể nhận thấy rằng, công tác nghiên cứu khoa học của Thanh tra Chính phủ trong những năm qua chưa thể hiện rõ nét vai trò của nó đối với quá trình đổi mới tổ chức và hoạt động của Ngành và hầu hết mới chỉ dừng lại ở chỗ giải quyết những vấn đề phát sinh, vướng mắc trong thực tiễn. Mặt khác, chương trình nghiên cứu dài hạn thì thiếu tính chiến lược, kế hoạch nghiên cứu hàng năm còn yếu về tính hệ thống, dẫn đến tình trạng lúng túng trong việc xác định những vấn đề cần nghiên cứu, kết quả nghiên cứu chưa thực sự thiết thực và khả năng ứng dụng chưa cao. Vì vậy, trong thời gian tới, việc xây dựng chương trình, kế hoạch nghiên cứu cần huy động tốt hơn nữa sự tham gia của thành viên Hội đồng Khoa học và lãnh đạo các đơn vị. Để thực hiện được điều này, trước hết cần xác định rõ nhu cầu nghiên cứu của ngành Thanh tra nói chung và của Thanh tra Chính phủ nói riêng, từ đó xác định được nội dung, phạm vi nghiên cứu có trọng tâm, trọng điểm. Quá trình xây dựng chương trình, kế hoạch nghiên cứu cần bám sát chiến lược phát triển ngành, nhiệm vụ chính trị của ngành Thanh tra và của Thanh tra Chính phủ, đồng thời đảm bảo tính khoa học, gắn kết chặt chẽ giữa nghiên cứu lý luận với tổng kết thực tiễn. 

2.2. Việc tuyển chọn và giao thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu 

Trước đây, việc giao thực hiện đề tài khoa học chủ yếu được thực hiện theo phương thức giao trực tiếp, không thông qua đấu thầu cạnh tranh. Trong thời gian tới, để nâng cao chất lượng nghiên cứu và đảm bảo tiến độ triển khai, Thanh tra Chính phủ cần đảm bảo tính công khai trong tuyển chọn đề tài theo phương thức đấu thầu cạnh tranh. Điều này đã được quy định rõ tại Quy chế quản lý đề tài khoa học của Thanh tra Chính phủ. Thông qua việc đấu thầu cạnh tranh sẽ lựa chọn được tổ chức, cá nhân có uy tín cao về mặt chuyên môn và khoa học, đáp ứng đầy đủ các điều kiện, tiêu chuẩn làm Chủ nhiệm đề tài. 

2.3. Tăng cường hướng dẫn, kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu đã được phê duyệt

Để công tác triển khai nghiên cứu được thực hiện ngày càng tốt hơn, từ việc xây dựng Thuyết minh đề tài, đề cương nghiên cứu chi tiết cho đến việc triển khai các hoạt động nghiên cứu, Viện Khoa học Thanh tra cần phải nâng cao hơn nữa vai trò, trách nhiệm của mình trong việc quản lý đề tài khoa học, từ đó có thể giúp các Ban chủ nhiệm đề tài thực hiện tốt nhiệm vụ nghiên cứu. Tăng cường việc hướng dẫn Ban chủ nhiệm đề tài vềcác quy định của Nhà nước trong tổ chức thực hiện đề tài và quy định tài chính đề tài, kịp thời tháo gỡ những khó khăn phát sinh trong quá trình thực hiện.

Muốn xây dựng phương pháp làm việc theo hướng chuyên nghiệp hoá, Viện Khoa học Thanh tra cần phải chủ động hơn nữa, không những trong việc xây dựng chương trình, kế hoạch nghiên cứu mà còn cần phải tăng cường mạnh mẽ việc theo dõi, đôn đốc, kiểm tra, hướng dẫn cũng như quản lý việc triển khai nghiên cứu. Trường hợp cần thiết có thể hỗ trợ và giúp đỡ Ban chủ nhiệm đề tài tổ chức tốt việc nghiên cứu đề tài. Ngoài ra, cần phải chú trọng nhiều hơn nữa việc kiểm soát quá trình tiếp thu ý kiến của Hội đồng nhằm hoàn thiện sản phẩm nghiên cứu trước khi đưa vào lưu trữ, khai thác sử dụng. Để làm được điều này, Viện Khoa học Thanh tra cần có giải pháp tích cực hơn nữa trong việc nâng cao năng lực, trình độ cho đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý khoa học.

2.4. Việc tổ chức ứng dụng kết quả nghiên cứu

Trong thời gian tới, để việc tổ chức ứng dụng kết quả nghiên cứu có bước phát triển mới, cần tăng cường hơn nữa sự chỉ đạo của Lãnh đạo Thanh tra Chính phủ và Hội đồng Khoa học; đề cao trách nhiệm của lãnh đạo các đơn vị thuộc Thanh tra Chính phủ trong việc thực hiện, kiến nghị thực hiện việc ứng dụng kết quả nghiên cứu vào lĩnh vực công tác mà đơn vị đảm nhận. Viện Khoa học Thanh tra cần tổng hợp, tóm tắt những kiến nghị có giá trị, khả thi của các đề tài, đề xuất Lãnh đạo Thanh tra Chính phủ cho áp dụng trong từng lĩnh vực, từng hoạt động cụ thể. Tăng cường sự phối hợp giữa Viện Khoa học Thanh tra và các đơn vị liên quan trong việc biên tập các đề tài đã được nghiệm thu thành tài liệu phục vụ cho công tác nghiên cứu và giảng dạy của Ngành. Bên cạnh đó, Viện khoa học Thanh tra cần tổ chức thêm một số diễn đàn khoa học nhằm công bố kết quả nghiên cứu trong phạm vi ngành Thanh tra để giúp cho kết quả nghiên cứu được phổ biến rộng rãi hơn và tăng cơ hội ứng dụng vào thực tiễn công tác của Ngành.

ThS. Phạm Thị Thu Hiền

Phó Viện trưởng Viện KHTT