Mối quan hệ giữa báo chí, truyền thông với công chúng

Báo chí và truyền thông với mục đích của mình nhằm đưa tới công chúng các thông tin và cung cấp các tiện ích về công nghệ. Vai trò của truyền thông như quảng bá hình ảnh, cung cấp các thông tin đa chiều nhằm đưa tới công chúng bức tranh toàn cảnh về hoạt động của xã hội. Báo chí, truyền thông không phân biệt công chúng có địa vị như thế nào trong xã hội mà chỉ đơn giản quan tâm đến lượng người theo dõi và truy cập. Xã hội ngày nay ảnh hưởng nhiều bởi truyền thông theo nhiều cách thức khác nhau. Một lượng lớn thông tin được đăng tải liên tục từ các kênh thông tin từ chính thống đến các trang mạng xã hội và lâu dần trở thành như một tấm gương phản chiếu lại tất cả dòng chảy của đời sống xã hội hiện đại. Từ đó, sự ảnh hưởng của truyền thông định hình cách sống, cách suy nghĩ và quan điểm của từng cá nhân đối với các vấn đề trong xã hội. Giới trẻ ngày càng quan tâm đến thông tin được đăng tải thông qua các kênh thông tin nhất là trang mạng xã hội. Giới trung niên và người cao tuổi vẫn duy trì việc cập nhật thông tin thông qua hình thức báo giấy, qua các kênh truyền hình và thậm chí nhiều người lớn tuổi ngày càng sử dụng thành thạo các thiết bị di động thông minh để cập nhật tin tức thông qua kết nối Internet. Ở Việt Nam, sự bùng nổ của ngành truyền thông không ngoài dự đoán của nhiều người trong đó có các chính trị gia của các nước lớn trên thế giới. Họ quan tâm đến mở rộng truyền thông và nâng tầm ảnh hưởng một cách tích cực đến xã hội. Điều đó giúp xã hội sẽ ngày càng phát triển, nâng cao dân trí và thể hiện sự dân chủ, công bằng trong tiếng nói của mỗi người.

Khoa học công nghệ ngày càng phát triển, các quốc gia ngày càng xích lại gần nhau thông qua công nghệ, các hoạt động trên môi trường mạng ngày càng sôi động, không có khái niệm đường biên giới giữa các quốc gia nếu như tham gia các hoạt động trên môi trường mạng. Các ngôn ngữ của các quốc gia ngày càng được nhiều người tìm hiểu và sử dụng thông thạo. Trình độ hiểu biết của con người ngày càng được nâng cao và đồng đều giữa các quốc gia. Những lý do đó sẽ là yếu tố thúc đẩy công chúng tìm tòi các thông tin, nắm bất hoạt động của xã hội và trong đó có các hoạt động của các cơ quan nhà nước. Trên thế giới, hoạt động báo chí và truyền thông được thực hiện thông qua nhiều hình thức. Sự phát triển của truyền thông đa phương tiện đưa lại nhiều định nghĩa mới về hoạt động đưa tin, truyền tải tin tức tới công chúng. Nhưng vấn đề gì cũng có tính hai mặt, sự phát triển ngày càng mạnh mẽ của truyền thông đem lại cho công chúng nhiều thông tin qua các khía cạnh và nhiều chiều. Nó đem lại các cách nhìn nhận vấn đề một cách xác thực hơn và không bị mang tính phiến diện. Vấn đề cần bàn là nhiều kênh thông tin có lúc lợi dụng sự tin tưởng của công chúng đối với mình để đưa ra những chia sẻ nhiều vấn đề mang yếu tố cảm xúc và lý trí nhiều hơn việc dựa trên các thông tin chính thống, căn cứ cụ thể. Điều này đưa ra vấn đề đó là các tin giả được lan truyền nhanh chóng môi trường mạng. Hệ lụy có thể xảy ra đó là việc công chúng mất đi sự tin tưởng tuyệt đối với truyền thông. Tại Việt Nam, hoạt động báo chí, truyền thông ngày càng mở rộng, đa dạng hóa theo đà phát triển của thế giới. Theo xu hướng phát triển đó, mặt mạnh và điểm chưa tốt của truyền thông đa phương tiện cũng đã ảnh hưởng ít nhiều đến hoạt động báo chí. Ngày càng có nhiều kênh thông tin trên các nền tảng công nghệ đăng tải, đưa tin tức tới công chúng, cùng với đó là việc không tránh được nhiều tin tức được đưa ra phân tích, đánh giá mang nhiều yếu tố chủ quan, dựa trên suy đoán bằng cảm xúc mà không có sự nghiên cứu vấn đề một cách cụ thể hoặc không nắm rõ được vấn đề. Công chúng sẽ bị phân tâm hoặc có thể gây hoang mang dư luận nếu các bài viết đó đánh vào yếu tố tâm lý tò mò của công chúng hơn là tôn trọng sự thật khách quan. Nhà nước khuyến khích báo chí, truyền thông phát triển nhưng không đồng nghĩa với việc thả nổi, thiếu kiểm duyệt. Để đồng hành với việc quyết tâm đưa báo chí, hoạt động truyền thông đi đúng nghĩa của nó, các cơ quan báo chí, cơ quan truyền thông của nhà nước phải đi đầu, đi đúng với mục tiêu, tôn chỉ của người làm báo, làm truyền thông chính thống. 

Điều này đặt ra thách thức và cũng tạo nhiều cơ hội cho người làm báo, người đưa tin trong cơ quan nhà nước. Đồng hành cùng sự phát triển của ngành Thanh tra, người làm báo, người đưa tin trong Ngành phải luôn nỗ lực trong khả năng của mình để mang tới cho công chúng những thông tin đích đáng. Các thông tin không chỉ được xuất bản một cách kịp thời mà còn có cái nhìn toàn diện, đánh giá sâu rộng, phân tích cụ thể để hướng tới mục đích thu hút công chúng, thu hút dư luận, gây dựng một kênh thông tin đáng giá nhất cho người đọc. Đây là thách thức lớn vì không chỉ cần kỹ năng viết bài, đưa tin mà cần có kiến thức của Ngành mới có thể cáng đáng nhiệm vụ quan trọng này. 

Một góc nhìn về công tác báo chí, truyền thông trong hoạt động thanh tra 

Trong hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước nói chung và của ngành Thanh tra nói riêng, công tác thanh tra là bộ phận hợp thành của công tác lãnh đạo, quản lý, là yếu tố quyết định sự thành công của đường lối, chủ trương chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước đã ban hành. Công tác thanh tra có vai trò quan trọng trong quá trình thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với các lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý của các cơ quan hành chính nhà nước. Hoạt động thanh tra đã góp phần phòng ngừa, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật; phát hiện những sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật để kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền các biện pháp khắc phục; phát huy nhân tố tích cực; góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả của hoạt động quản lý nhà nước; bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Công cuộc cải cách hành chính, cải cách tư pháp, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam và hội nhập quốc tế hiện nay đang đặt ra nhiều yêu cầu, nhiệm vụ cho các cơ quan nhà nước trong đó có các cơ quan thanh tra nhà nước, nâng cao hiệu quả hoạt động của thanh tra nhằm đảm bảo cho việc quản lý nhà nước, công tác cải cách tư pháp, cải cách hành chính được thông suốt, trong sạch, vững mạnh, có hiệu lực, hiệu quả. Từ những yêu cầu nhiệm vụ đó, hoạt động báo chí, truyền thông đóng vai trò không nhỏ trong việc truyền tải các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước tới các tổ chức và người dân để nắm bắt cũng như có cái nhìn đúng đắn các hoạt động của cơ quan nhà nước. 

Trong công tác thanh tra vốn được đánh giá có ít nhiều yếu tố nhạy cảm, nhất là các thông tin liên quan đến các tổ chức, các doanh nghiệp, các cá nhân mà theo pháp luật được Nhà nước bảo vệ, hoạt động của cơ quan nhà nước không công khai vì lý do an ninh, quốc phòng. Những lý do trên yêu cầu người làm công tác thanh tra phải đảm bảo bí mật trong hoạt động công vụ. Do đó, người làm công tác báo chí, truyền thông trong ngành Thanh tra cũng cần có sự nhạy bén, khả năng phân tích để truyền tải thông tin đến công chúng một cách chính xác, trung thực mà vẫn đảm bảo không tiết để lộ các thông tin không được phép. Người làm hoạt động truyền thông, công tác báo chí trong ngành Thanh tra làm rất tốt công tác khi đưa tin, đăng tải thông tin hoạt động của các cơ quan thanh tra nhà nước kịp thời và chính xác. Các tin tức mang tính thời sự được cập nhật liên tục mang lại cho công chúng cái nhìn kịp thời, đúng thời điểm nhằm tránh những hiểu lầm không đáng có trong hoạt động quản lý nhà nước. Ngoài ra, các bài viết nghiên cứu, trao đổi về khoa học thanh tra ngày càng nhận được nhiều quan tâm không chỉ những học giả trong các lĩnh vực, người làm công tác thanh tra, các nghiên cứu sinh có các đề tài khoa học mà còn được đón nhận từ công chúng, những người không nghiên cứu cũng như công tác trong lĩnh vực thanh tra. Tất cả nói lên sự quan tâm, mong muốn tìm hiểu một lĩnh vực quản lý nhà nước cụ thể đến từ các các cơ quan nhà nước. Người dân ngày càng có trách nhiệm tham gia ý kiến vào các hoạt động của nhà nước trước yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa mà nhân dân là người làm chủ. Trước trách nhiệm phục vụ nhân dân, vì nhân dân các cơ quan nhà nước phải đáp ứng yêu cầu ngày càng cao từ nhân dân. Do đó, cơ quan báo chí, truyền thông của các cơ quan nhà nước là cầu nối rất quan trọng để thông tin hoạt động của chính quyền đến công chúng một cách kịp thời và đầy đủ nhất. Thanh tra là một bộ phận của hoạt động hành pháp, cơ quan thanh tra nhà nước nằm trong tổng thể của các cơ quan thực hiện quyền hành pháp hay các cơ quan hành chính nhà nước. Thanh tra là chức năng thiết yếu của quản lý nhà nước, là công cụ bảo đảm thực hiện quyền lực nhà nước và kiểm soát quyền lực nhà nước cùng với chức năng giải quyết khiếu nại, tố cáo trên cơ sở tôn trọng và bảo vệ quyền con người, quyền và tự do của công dân, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức. Công tác thanh tra góp phần phòng, chống tham nhũng và những hành vi vi phạm pháp luật. Xuất phát từ các nhiệm vụ trên, vai trò của báo chí, truyền thông trong hoạt động thanh tra rất quan trọng, đặc biệt phải biết phân tích, đánh giá dựa trên cơ sở hiểu biết hoạt động của Ngành để xuất bản các thông tin có giá trị nhất, làm rõ được vai trò của cơ quan thanh tra nhà nước tới công chúng.  

Một số gợi mở góp phần nâng cao hoạt động báo chí, truyền thông trong ngành Thanh tra

Vai trò của báo chí, truyền thông dù ở bất kỳ lĩnh vực nào rất quan trọng. Từ đời sống xã hội cho đến hoạt động chính trị đều cần đến cơ quan báo chí và truyền thông. Tuy nhiên, ngoài cơ quan báo chí được thành lập theo quy định của pháp luật không phải cơ quan thanh tra nhà nước nào cũng có thể thiết lập cho mình một bộ phận truyền thông thực sự chuyên nghiệp. Một trong những yếu tố quan trọng của hoạt động truyền thông đó là tính kịp thời, thông tin được truyền tải có tính thời sự, được cập nhật thường xuyên. Đối với các cơ quan thanh tra nhà nước có tổ chức và cơ cấu đủ biên chế thực hiện các công việc hoặc được bố trí vị trí việc làm công tác truyền thông (quan hệ công chúng), việc đăng tải thông tin hoặc xuất bản các nội dung về công tác của ngành hoàn toàn có thể thực hiện được một cách chuyên nghiệp. Tuy nhiên, nhiều cơ quan thanh tra nhà nước với số lượng biên chế hoặc cơ cấu tổ chức chỉ đáp ứng các nhiệm vụ của công tác thanh tra, công tác truyền thông được thực hiện kiêm nhiệm hoặc không được quan tâm nhiều. Vì lý do đó nhiều hoạt động thanh tra không đến từ chính các cơ quan thanh tra nhà nước đó mà từ các kênh thông tin khác. Điều này khiến nhiều hoạt động thanh tra nhà nước không được đến từ nguồn thông tin chính thức hoặc ít nhiều hoạt động có thông tin không chính xác hoặc thậm chí lợi dụng thông tin, bóp méo sự thật vì nhiều mục đích khác nhau. Một điểm khó khăn nữa đó là sự thống nhất trong việc xây dựng các trang thông tin thanh tra. Điểm qua một số cơ quan thanh tra nhà nước có thể thấy việc tìm kiếm thông tin về các hoạt động thanh tra có thể nói là khá ít hoặc có thể chưa xây dựng cho mình một kênh thông tin độc lập. Trong khi hoạt động thanh tra được tiến hành thường xuyên, các quy định pháp luật, các văn bản liên quan đến công tác thanh tra của từng ngành, từng địa phương được cập nhật liên tục mà một số cơ quan thanh tra chưa xây dựng một kênh thông tin chính thức nào để đăng tải, cập nhật thông tin hoạt động của đơn vị mình. Yếu tố thứ hai có thể kể đến là sự tôn trọng sự thật khách quan kết hợp sự nhạy bén của công tác trong ngành Thanh tra. Tôn chỉ của người đưa tin đó là tôn trọng sự thật và không lợi dụng tin tức để phương hại đến uy tín của các cá nhân, tổ chức. Tình trạng hiện nay nhiều kênh thông tin thường xuyên giật tít, tạo tin giả để thu hút người đọc, người theo dõi. Điều này không chỉ gây hoang mang dư luận, gây mất uy tín của tổ chức, cá nhân mà còn tạo ra sự nghi ngờ của công chúng đến nội dung của tin tức. Nếu như các thông tin được đăng tải từ kênh thông tin của các cơ quan thanh tra nhà nước sẽ đảm bảo sự chính thống, độ tin cậy của nội dung và sự trung lập giữa các tổ chức, cá nhân liên quan. Ngành Thanh tra với tính đặc thù có những nội dung chưa thể công khai hoặc có nội dung liên quan đến thông tin chưa thể tiết lộ nên người thực hiện việc biên tập thông tin hoàn toàn phải nắm rõ về nghiệp vụ công tác thanh tra, các quy định pháp luật về thanh tra. Từ đó đảm bảo các thông tin đưa lại cho người đọc một cái nhìn tổng thể, vừa đảm bảo mang tính thời sự và tránh làm lộ các thông tin theo quy định. Một yếu tố nữa có thể kể đến là việc các nội dung của bài viết thu hút được người đọc. Trong hoạt động báo chí, truyền thông của cơ quan nhà nước không thể thu hút khán giả bằng các phương thức thu hút mang tính thị trường, thị hiếu, sự tò mò của độc giả là chính. Các nội dung đăng tải trên báo, kênh thông tin của cơ quan nhà nước cần đảm bảo tạo ra cho mình một lượng đọc giả riêng cho mình nhưng cũng đủ lượng thông tin đưa tới công chúng. Nếu thực hiện tốt việc này có thể gây dựng sự uy tín trong công chúng, tin tưởng các nội dung được đưa ra và là kênh thông tin chính thức từ phía cơ quan nhà nước đến công chúng.

Từ những thực tiễn có thể thấy được các mặt mạnh, điểm tích cực khi sử dụng các công cụ truyền thông hiện nay. Các chính khách trên thế giới sử dụng truyền thông để truyền tải các thông điệp trong quá trình tranh cử, quá trình hoạt động chính trị. Hoạt động của chính quyền cũng được thường xuyên cập nhật thông qua các kênh thông tin chính thức do chính quyền quản lý. Các kênh thông tin của chính quyền cung cấp một nguồn thông tin đầy đủ, chính thống không chỉ cho người dân mà còn cả các kênh thông tin khác trong xã hội. Trong ngành Thanh tra, ngoài cơ quan ngôn luận được thành lập trong các cơ quan thanh tra nhà nước, vẫn có sự thiếu vắng các hoạt động truyền thông của các cơ quan thanh tra nhà nước không thành lập cơ quan ngôn luận hoặc chức năng truyền thông. Trong thời gian tới, nâng cao vai trò của truyền thông và củng cố vị thế của cơ quan báo chí trong ngành Thanh tra là thực sự cần thiết. Để thực hiện được điều này có thể thông qua một số gợi mở như:

Thứ nhất, xây dựng, củng cố và phát triển các kênh truyền thông trong các cơ quan thanh tra nhà nước. Có phương án xây dựng đề án nâng cao công tác truyền thông trong ngành Thanh tra. Đối với các cơ quan thanh tra nhà nước chưa có trang thông tin điện tử độc lập có thể đề xuất Cổng thông tin của cơ quan trực thuộc khởi tạo một trang thông tin chuyên về hoạt động “thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng” để chuyên đăng tải các nội dung theo chức năng, nhiệm vụ của cơ quan thanh tra nhà nước của cơ quan đó. Với cơ quan thanh tra nhà nước có tổ chức trong các sở, ngành và uỷ ban nhân dân cấp huyện có thể liên kết với Thanh tra tỉnh hoặc cơ quan cấp trên trực tiếp để tạo một danh mục riêng về hoạt động thanh tra trên trang thông tin hoặc cổng thông tin điện tử. Các hoạt động của cơ quan thanh tra nhà nước ngày càng được các tổ chức, cá nhân quan tâm do đó khi xây dựng được một hệ thống kênh thông tin sẽ giúp người dân khai thác được các thông tin cần thiết. Đối với các cơ quan thanh tra nhà nước đã có cơ quan ngôn luận riêng hoặc bộ phận chuyên trách hoạt động truyền thông có trách nhiệm hướng dẫn, tập huấn cho người làm công tác truyền thông trong cơ quan thanh tra nhà nước các kỹ năng cần thiết phục vụ cho công tác truyền thông.

Thứ hai, xác định năng lực, đạo đức, phẩm chất của người thực hiện công tác truyền thông. Người làm công tác đưa tin trong cơ quan thanh tra nhà nước không chỉ cần các kỹ năng cơ bản trong hoạt động truyền thông mà còn đòi hỏi có sự hiểu biết nhất định về công tác thanh tra, các quy định pháp luật về thanh tra. Thông qua sự hiểu biết đó mới có thể truyền tải được toàn bộ nội dung, khả năng phân tích dữ liệu và cái nhìn tổng thể đối với sự kiện. Khả năng phân tích, đánh giá cùng thái độ làm việc khách quan sẽ đem lại các góc nhìn chân thật nhất đối với nội dung của tin tức được truyền tải. Đào tạo đội ngũ truyền thông ngay trong ngành Thanh tra, kiêm nhiệm hoạt động truyền thông đối với người đang công tác trong các cơ quan thanh tra nhà nước. Tham gia thường xuyên các lớp bồi dưỡng, kỹ năng về hoạt động báo chí, truyền thông để nâng cao kỹ năng nghề nghiệp. Từ đó sẽ góp phần xây dựng công tác báo chí, truyền thông một cách chuyên nghiệp.  

Thứ ba, xây dựng các nội dung phong phú, phù hợp, có tính thiết thực nhằm thu hút không chỉ công chúng mà còn các kênh thông tin khác làm nguồn thông tin chính thống. Không chỉ xây dựng kênh thông tin qua các loại hình truyền thống như báo giấy, báo điện tử mà còn nghiên cứu xây dựng các hình thức truyền thông mới như các trang mạng xã hội, các kênh tin tức giải trí đáp ứng mọi lứa tuổi, nhu cầu của công chúng. Vì đây là các kênh thông tin với mục đích đem lại các thông tin hoạt động của cơ quan nhà nước, phổ cập các văn bản do cơ quan nhà nước ban hành nên cần có lộ trình xây dựng các kênh thông tin một cách phù hợp. Ngoài ra cần nghiên cứu, tìm hiểu nhu cầu của công chúng về cách thức tiếp cận các thông tin được cơ quan nhà nước đưa ra để có phương án truyền tải nội dung một cách đơn giản nhưng có thể thu hút công chúng. Từ đó công chúng sẽ tìm đến các kênh thông tin chính thống của cơ quan nhà nước và là nguồn thông tin chính thống để các kênh thông tin xã hội khai thác.

Từ thực tiễn công tác báo chí, truyền thông hiện nay có thể cho thấy sự phát triển và tầm ảnh hưởng của công tác này đến đời sống xã hội. Xây dựng một hệ thống kênh thông tin trong cơ quan nhà nước là cần thiết để đem đến cho công chúng những thông tin chính thống, cụ thể nhất về nội dung cũng như tính thời sự. Nghiên cứu đổi mới và ứng dụng các hoạt động truyền thông trong các cơ quan thanh tra nhà nước để đảm bảo các thông tin trong hoạt động của Ngành, các văn bản được ban hành đến công chúng được đầy đủ nhất. Đây cũng là nhiệm vụ không thể thực hiện được ngay do đó cần có phương án, lộ trình cụ thể để việc thực hiện được khả thi nhất. Nhà nước quan tâm và sự ủng hộ của người dân sẽ thúc đẩy cho các hoạt động truyền thông trong ngành Thanh tra được nâng cao và đạt hiệu quả cao nhất.

 Ngô Xuân Tùng 
Thanh tra Bộ Tư pháp