1.  Ý nghĩa và tầm quan trọng của công tác tiếp công dân

Trong hoạt động quản lý nhà nước nói chung và hoạt động quản lý hành chính nói riêng, để đảm bảo thực hiện quyền làm chủ của công dân, quyền con người, quyền công dân thì hoạt động tiếp công dân là hoạt động thường xuyên, có ý nghĩa và vai trò quan trọng.

Như vậy, công tác tiếp công dân là việc làm không thể thiếu trong hoạt động quản lý, trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội nói chung và hoạt động quản lý hành chính nhà nước nói riêng, nhờ hoạt động này mà chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước được thực hiện hiệu quả, quyền làm chủ của nhân dân được phát huy, công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo được giải quyết nhanh chóng, góp phần giúp xây dựng và tổ chức chính quyền vững mạnh hơn.      

2.  Thực trạng thực hiện trách nhiệm tiếp công dân của người đứng đầu

2.1. Các quy định của pháp luật về trách nhiệm tiếp công dân của người đứng đầu

Theo các quy định của pháp luật trong lĩnh vực tiếp công dân hiện hành, việc tiếp công dân thường xuyên chủ yếu do các cán bộ, công chức và tổ chức chuyên trách thực hiện. Việc tiếp công dân định kỳ và tiếp công dân đột xuất thuộc về trách nhiệm của người đứng đầu và đã được quy định cụ thể tại Điều 18 Luật Tiếp công dân và Điều 4 Nghị định số 64/2014/NĐ-CP ngày 15/8/2014 của Chính phủ  quy định chi tiết một số điều của Luật Tiếp công dân (Nghị định 64). Luật Tiếp công dân năm 2013 quy định 3 hình thức tiếp công dân bao gồm: tiếp công dân thường xuyên, tiếp công dân định kỳ và tiếp công dân đột xuất.

Tiếp công dân thường xuyên: Văn phòng Trung ương Đảng, Ủy ban Kiểm tra Trung ương, Ban Nội chính Trung ương, Văn phòng Chủ tịch nước, Văn phòng Chính phủ, Ban dân nguyện thuộc Uỷ ban thường vụ Quốc hội cử đại diện phối hợp cùng Ban Tiếp công dân Trung ương thực hiện việc tiếp công dân thường xuyên tại Trụ sở tiếp công dân ở Trung ương; Văn phòng Tỉnh ủy, Uỷ ban Kiểm tra Tỉnh ủy, Ban Nội chính Tỉnh ủy, Văn phòng Đoàn Đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân cấp tỉnh cử đại diện phối hợp cùng Ban tiếp công dân cấp tỉnh thực hiện việc tiếp công dân thường xuyên tại Trụ sở tiếp công dân cấp tỉnh; Văn phòng Huyện ủy, Uỷ ban Kiểm tra Huyện ủy cử đại diện phối hợp cùng Ban Tiếp công dân thường xuyên tại Trụ sở tiếp công dân cấp huyện.

Tiếp công dân định kỳ: Tổng Thanh tra Chính phủ, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ trực tiếp tiếp công dân tại Trụ sở tiếp công dân ở Trung ương ít nhất 01 ngày trong 01 tháng; Chủ tịch UBND cấp tỉnh trực tiếp tiếp công dân tại Trụ sở tiếp công dân cấp tỉnh ít nhất 01 ngày trong 01 tháng; Chủ tịch UBND cấp huyện trực tiếp tiếp công dân tại Trụ sở tiếp công dân cấp huyện ít nhất 02 ngày trong 01 tháng; Chủ tịch UBND cấp xã trực tiếp công dân tại trụ sở UBND cấp xã ít nhất 01 ngày trong 01 tuần.

Tiếp công dân đột xuất: Những chủ thể tham gia tiếp công dân định kỳ còn thực hiện việc tiếp công dân đột xuất khi có vụ việc gay gắt, phức tạp, có nhiều người tham gia, liên quan đến trách nhiệm của nhiều cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc ý kiến của các cơ quan, tổ chức, đơn vị còn khác nhau và tiến hành tiếp công dân đột xuất đối với những vụ việc nếu không chỉ đạo, xem xét kịp thời có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng hoặc có thể dẫn đến hủy hoại tài sản của nhà nước, của tập thể, xâm hại đến tính mạng, tài sản của nhân dân, ảnh hưởng đến an ninh, chính trị, trật tự, an toàn xã hội.

Có thể thấy rằng việc quy định cụ thể, rõ ràng về trách nhiệm của người đứng đầu trong việc trực tiếp thực hiện tiếp công dân được coi là một bước tiến quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả công tác tiếp công dân, xử lý đơn thư, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phát huy dân chủ, hướng tới bảo vệ, bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Nhận thức rõ ý nghĩa và tầm quan trong của công tác này, một số bộ, ban, ngành và địa phương đã tích cực, chủ động triển khai thực hiện để đưa các quy định của Luật và Nghị định vào cuộc sống. Theo phản ánh của các phương tiện thông tin đại chúng, người dân được tiếp rất vui mừng và bày tỏ sự tin tưởng vào đường lối chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; tin cậy và tôn trọng việc giải quyết của người đứng đầu; đồng thời, cũng phản ánh tâm tư, nguyện vọng của bản thân về những vụ việc mà chính quyền và người dân còn chưa có tiếng nói chung.

Cũng theo quy định của pháp luật về khiếu nại và tố cáo, thẩm quyền giải quyết khiếu nại và tố cáo là của người đứng đầu, cán bộ, công chức, bộ phận chuyên trách tiếp công dân chỉ có trách nhiệm tham mưu. Do đó, bên cạnh quy định về trực tiếp thực hiện việc tiếp công dân, Luật Tiếp công dân còn quy định khi tiếp công dân, người đứng đầu cơ quan phải có ý kiến trả lời về việc giải quyết vụ việc cho công dân. Trường hợp chưa trả lời ngay được, thì chỉ đạo cơ quan, tổ chức, đơn vị, công chức, viên chức thuộc quyền quản lý của mình kịp thời xem xét, giải quyết và thông báo thời gian trả lời cho công dân.

     2.2 Thực trạng thực hiện trách nhiệm tiếp công dân của người đứng đầu

Thời gian qua, các cấp Ủy Đảng, chính quyền các cấp đã quan tâm, lãnh đạo chỉ đạo thực hiện tốt công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Nhiều nơi coi đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của ngành và địa phương nên đã có nhiều biện pháp chấn chỉnh và tăng cường công tác tiếp công dân qua đó đảm bảo được tính dân chủ. Đó cũng là tư tưởng lấy dân làm gốc mà Bác Hồ thường nhắc nhở chúng ta từ lúc sinh thời: “Đồng bào có oan ức mới khiếu nại, hoặc vì chưa hiểu rõ chính sách của Đảng và Chính phủ mà khiếu nại. Ta phải giải quyết nhanh, tốt thì đồng bào mới thấy rõ Đảng, Chính phủ quan tâm, lo lắng đến quyền lợi của họ. Do đó quan hệ giữa nhân dân với Đảng và Chính phủ càng được củng cố tốt hơn”[1].

Ngay sau khi Luật Tiếp công dân 2013 và Nghị định 64 có hiệu lực thi hành, các bộ, ngành, địa phương đã quán triệt, tổ chức thực hiện các quy định của pháp luật về tiếp công dân. Theo đó, các bộ, ngành, địa phương đã kiện toàn, sắp xếp bộ máy tổ chức tiếp công dân, bố trí cán bộ, bố trí lịch tiếp công dân định kỳ của lãnh đạo... Công tác tiếp công dân bước đầu đã có những kết quả tích cực, đã duy trì và tổ chức tốt công tác tiếp công dân thường xuyên, định kỳ và đột xuất theo quy định. Qua đó, đã góp phần giảm thiểu tình hình khiếu nại, tố cáo đông người, ổn định tình hình an ninh, trật tự.

Về trách nhiệm tiếp công dân của người đứng đầu: Các cấp ủy đảng, chính quyền, đoàn thể, đặc biệt là người đứng đầu các cơ quan, đơn vị, tổ chức đã nhận thức đầy đủ hơn về trách nhiệm tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo, coi đây là một trong những nhiệm vụ chính trị của mình. Nhiều đồng chí lãnh đạo đã trực tiếp tiếp công dân theo quy định, từng bước khắc phục tình trạng khoán trắng cho một số cơ quan chuyên môn; tổ chức đối thoại, chỉ đạo giải quyết các vụ việc phức tạp ngay từ nơi phát sinh; chấn chỉnh những việc làm sai trái của cán bộ, cơ quan cấp dưới; hướng dẫn công dân thực hiện đúng chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Nhiều nơi đã thành lập trụ sở, ban hành nội quy, quy chế tiếp công dân, bố trí công chức làm nhiệm vụ tiếp công dân, đầu tư cơ sở, trang thiết bị cho trụ sở, công tác tiếp công dân đã dần đi vào nề nếp. Một số địa phương đã chủ động, sớm tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn nghiệp vụ tiếp công dân, xử lý đơn thư cho đội ngũ cán bộ làm nhiệm vụ tiếp công dân ở các cấp, các ngành.

Theo báo cáo của Ban Tiếp công dân Trung ương, trong năm 2016, đơn thư khiếu nại, tố cáo vượt cấp đến Trụ sở tiếp công dân Trung ương giảm so với năm 2015 cả về số lượt công dân, số lượng đơn thư và số lượt đoàn đông người. Mặc dù vậy, tình hình khiếu nại của công dân trong phạm vi cả nước cũng như tại Trụ sở tiếp công dân Trung ương (Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh) vẫn diễn biến phức tạp, tính chất manh động gia tăng và tiềm ẩn yếu tố chính trị. Trong năm 2016,  các cơ quan hành chính nhà nước đã tiếp 384.785 lượt công dân đến khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh, với 4.194 đoàn đông người. Các cơ quan hành chính đã tiếp nhận 228.068 đơn thư các loại, với 37.039 vụ việc khiếu nại, tố cáo thuộc thẩm quyền của cơ quan hành chính; đã giải quyết 29.117/37.039 đơn thư, đạt tỷ lệ 78,6%. Trong 6 tháng đầu năm 2017, Trụ sở tiếp công dân Trung ương đã tiếp 7.031 lượt công dân đến trình bày vụ việc (trong đó: Trụ sở tại Hà nội là 5.666 lượt người và 1.875 vụ việc, Trụ sở tại thành phố Hồ Chí Minh là 1.365 lượt người và 1.875 vụ việc).

Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác tiếp công dân tiếp công dân của thủ trưởng cơ quan nhà nước hiện nay vẫn còn một số tồn tại, hạn chế. Cụ thể:

- Số lượng đơn thư khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh tại các thành phố lớn (Hà Nội, Hồ Chí Minh) cao gấp nhiều lần so với các địa phương khác dẫn đến trách nhiệm tiếp công dân của người đứng đầu chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế. Theo đó, Chủ tịch UBND phải giải quyết rất nhiều công việc đồng thời tham gia chỉ đạo, điều hành những lĩnh vực quan trọng khác. Do vậy, khoản 5 Điều 12 của Luật Tiếp công dân quy định, Chủ tịch  UBND cấp tỉnh phải đích thân trực tiếp tiếp công dân tại Trụ sở tiếp công dân ít nhất 01 ngày trong 01 tháng, gây khó khăn cho công tác tiếp công dân của người đứng đầu [2].

 - Công tác tiếp công dân của người đứng đầu thực hiện chưa hiệu quả, mang tính hình thức; chưa thực hiện đúng quy định của Luật Khiếu nại, Luật Tiếp công dân; chưa khách quan trong việc giải quyết khiếu nại, tố cáo. Chưa đảm bảo yêu cầu về việc bố trí những điều kiện thuận lợi để công tác tiếp công dân đạt hiệu quả (công tác chuẩn bị, địa điểm, thời gian tiếp công dân...).

- Hầu hết người đứng đầu cơ quan hành chính cấp tỉnh, cấp huyện chưa tiếp công dân, mà ủy quyền cho cấp phó của mình thực hiện. Trên thực tế, khi được người đứng đầu thực hiện trách nhiệm tiếp công dân, người dân sẽ có tâm lý rất tốt, vì họ cho rằng thủ trưởng cơ quan nhà nước sẽ là người có thẩm quyền quyết định, do vậy, họ sẽ có thái độ hợp tác. Việc ủy quyền cho cấp phó thực hiện việc tiếp công dân thuộc trách nhiệm của thủ trưởng, sẽ tạo tâm lý không hợp tác của người dân đối với người có thẩm quyền gây khó khăn cho quá trình giải quyết khiếu nại, tố cáo sau này.

- Chuyên môn, nghiệp vụ, năng lực và trách nhiệm phục vụ người dân của những người có trách nhiệm tiếp công dân còn hạn chế dẫn đến chất lượng hiệu quả tiếp công dân của người đứng đầu chưa cao. Cụ thể, trong quá trình tiếp công dân, việc giải thích chính sách pháp luật không mang lại hiệu quả khi cán bộ tiếp dân giải thích không rõ ràng, đôi khi còn thiếu tế nhị đã làm ảnh hưởng đến hiệu quả của công tác tiếp dân.

- Công tác chỉ đạo, theo dõi, đôn đốc giải quyết vụ việc qua tiếp công dân chưa kịp thời, thiếu chặt chẽ, dẫn đến một số vụ việc kéo dài, công dân không còn tin vào việc giải quyết của các địa phương dẫn đến tình trạng khiếu kiện vượt cấp lên trên.

- Công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức người dân về các chủ trương, chính sách và pháp luật của nhà nước tại các địa phương chưa được quan tâm đúng mức, dẫn đến hiệu quả của công tác tiếp công dân và giải quyết khiếu nại tố cáo chưa cao, người dân không hợp tác, có thái độ chống đối đối với việc tiếp công dân của người có thẩm quyền.

Có thể nói, công tác tiếp công dân của người đứng đầu trong thời gian gần đây mặc dù có chuyển biến tích cực, song cũng bộc lộ những mặt hạn chế, nhất là cơ chế điều hành, lãnh đạo, chỉ đạo, thẩm quyền trách nhiệm tiếp công dân chưa gắn với việc giải quyết khiếu nại, tố cáo nên còn lúng túng trong việc giải thích, trả lời kịp thời cho công dân, nhất là những vụ việc mang tính chất phức tạp ở địa phương. Do vậy, trong thời gian tới cần có những giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng công tác tiếp công dân, đặc biệt nâng cao trách nhiệm tiếp công dân của người đứng đầu, coi công tác tiếp công dân là nhiệm vụ quan trọng và cấp bách trong giai đoạn hiện nay.

3. Một số giải pháp nhằm nâng cao trách nhiệm của người đứng đầu trong công tác tiếp công dân

Trên thực tế, tâm lý người dân rất mong muốn được gặp trực tiếp người đứng đầu cơ quan tiếp nhận, qua đó xử lý và giải quyết các khiếu nại, tố cáo, kiến nghị phản ánh của mình. Trong khi đó, người đứng đầu cơ quan như các Bộ trưởng, Chủ tịch UBND cấp tỉnh đều hết sức bận rộn, không thể dành nhiều thời gian cho những tác nghiệp cụ thể như khâu chuẩn bị tổ chức, chuẩn bị hồ sơ và các điều kiện khác cho việc tiếp công dân mà đó là trách nhiệm của cơ quan, đơn vị tham mưu cho người đứng đầu. Kinh nghiệm thực tiễn cho thấy, để giúp người đứng đầu cơ quan trực tiếp thực hiện tiếp công dân đạt hiệu quả cao, cơ quan, đơn vị có chức năng tham mưu cần có sự chuẩn bị chu đáo, kỹ lưỡng, phân tích, dự báo tốt các tình huống, thực hiện và vận dụng đúng các quy định của pháp luật về tiếp công dân, xử lý đơn thư, giải giải quyết khiếu nại, tố cáo, cụ thể:

Thứ nhất, cơ quan thanh tra phối hợp với các cơ quan, đơn vị có liên quan phải thường xuyên rà soát, nắm rõ, chuẩn bị hồ sơ, tài liệu các vụ việc mà công dân đến địa điểm tiếp công dân của cơ quan, đơn vị mình khiếu nại, tố cáo, đặc biệt là những vụ việc bức xúc, nổi cộm, kéo dài, đông người, để kịp thời tham mưu, đề xuất với người đứng đầu các phương án giải quyết thấu tình, đạt lý. Việc nghiên cứu đề xuất cần quán triệt chủ trương của Đảng và Nhà nước là giải quyết xong, giải quyết dứt điểm vụ việc trên cơ sở bảo đảm tuân thủ quy định của pháp luật, bảo đảm quyền và lợi ích chính đáng của công dân.

Thứ hai, chủ động đề xuất, xây dựng và trình người đứng đầu quyết định lịch tiếp công dân, trong đó, theo quy định của khoản 2 Điều 24 Luật Tiếp công dân, thì lịch tiếp công dân cần nêu rõ thời gian, địa điểm tiếp công dân; dự kiến nội dung và thành phần tham dự buổi tiếp công dân định kỳ. Lịch tiếp công dân được niêm yết công khai và công bố trên trang thông tin điện tử của cơ quan, tổ chức, đơn vị (nếu có).

Đồng thời, theo quy định tại khoản 4 Điều 24 Luật Tiếp công dân, lịch tiếp công dân của người đứng đầu phải được niêm yết chậm nhất là 05 ngày làm việc, trước ngày tiếp công dân; trường hợp không thể thực hiện việc tiếp công dân theo lịch đã công bố do có lý do chính đáng thì có thể lùi lịch tiếp công dân sang thời gian khác. Trường hợp cơ quan, đơn vị tham mưu cần giúp soạn thảo thông báo về việc lùi lịch tiếp công dân, trong đó cần nêu rõ lý do người đứng đầu không thể tiếp công dân theo lịch đã công bố, và thời gian dự kiến tiếp công dân.

Thứ ba, việc tiếp công dân phải tuân thủ nguyên tắc công khai, dân chủ, kịp thời, bảo đảm khách quan, bình đẳng, không phân biệt đối xử…Để đảm bảo nguyên tắc này, trong thời gian niêm yết và công bố lịch tiếp công dân của người đứng đầu (ít nhất là 05 ngày làm việc), nếu cơ quan, địa phương nào có nhiều công dân đăng ký người đứng đầu tiếp, cần phải lập danh sách, bố trí, sắp xếp thứ tự các vụ việc theo yêu cầu của công dân. Việc sắp xếp thứ tự các vụ việc cũng cần phải tính đến tính chất, mức độ gay gắt, phức tạp, cấp thiết… của vụ việc để đảm bảo tính hợp lý, tính hiệu quả… Thực tiễn, Tổng Thanh tra Chính phủ và Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ khi trực tiếp tiếp công dân tại Trụ sở tiếp công dân của Đảng và Nhà nước đã tiếp rất nhiều vụ việc, đều là những vụ việc khiếu kiện kéo dài, có vụ đông người, từ đó mang lại sự tin tưởng cho người dân.

Bên cạnh đó, một yếu tố quan trọng không thể không đề cập đến, đó là việc nghiêm túc thực hiện quy định về địa điểm tiếp công dân theo quy định của Điều 19 Luật Tiếp công dân như: phải bố trí địa điểm tiếp công dân tại vị trí thuận lợi, bảo đảm các điều kiện vật chất cần thiết để công dân đến trình bày khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh được thuận lợi, dễ dàng. Tại địa điểm tiếp công dân phải niêm yết rõ ràng nội quy tiếp công dân, hướng dẫn về quy trình tiếp công dân, quy trình giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị phản ánh, phải giữ gìn an ninh trật tự tại địa điểm tiếp công dân, và bảo đảm an toàn cho người và tài sản tại buổi tiếp công dân.

Thứ tư, căn cứ vào hiệu quả công tác tiếp công dân, căn cứ vào kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo, căn cứ vào kết quả tiếp công dân định kỳ, cũng như đột xuất của người đứng đầu, theo quy định tại Luật Tiếp công dân, sẽ là một trong những tiêu chí bổ nhiệm lại hoặc tiêu chí đánh giá, thi đua khen thưởng của cá nhân người đứng đầu cũng như của đơn vị.

Thứ năm, thường xuyên thanh tra, kiểm tra trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, đơn vị trong công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý trách nhiệm đối với cá nhân có sai phạm; nâng cao vai trò giám sát của công dân, cơ quan, tổ chức đặc biệt là vai trò giám sát đại biểu Hội đồng nhân dân; đại biểu Quốc hội, đối với người đứng đầu trong tiếp công dân; giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh.

Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo, cần nhận thức rằng, đây là nhiệm vụ quan trọng, nếu làm tốt sẽ đem lại hiệu quả đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tạo điều kiện để công dân tham gia quản lý nhà nước và xã hội, củng cố lòng tin của nhân dân với Đảng và nhà nước./.

 Nguyễn Thị Hồng Thúy

Phó Trưởng khoa QLLNN &PCTN, Trường CBTT