Tại hội thảo lần này ban chủ nhiệm đưa ra thực trạng xác minh tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn và những vấn đề đặt ra. Mục đích chính của hội thảo lần này là tổng hợp, phân tích, bình luận thực trạng khung thể chế và thực tiễn hoạt động xác minh tài sản, thu nhập (XMTSTN) của người có chức vụ, quyền hạn nhằm PCTN.

Trong gần 2 thập kỷ qua, công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng (PCTN) nói chung và kiểm soát tài sản thu nhập (KSTSTN) của người có chức vụ, quyền hạn nói riêng đã được Đảng và nhà nước quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo thông qua việc ban  hành nhiều văn bản, chính sách, pháp luật. Ngoài ra còn có Hiến pháp năm 2013, Bộ luật Dân sự năm 2015, Luật PCTN năm 2018 và một số công ước quốc tế mà Việt nam là thành viên. Thực tiễn KSTSTN của người có chức vụ, quyền hạn đã đạt được một số thành công, như đã góp phần quan trọng trong việc nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật và đạo đức công vụ trong kê khai, công khai và giải trình nguồn gốc TSTN, góp phần phòng ngừa, phát hiện, xử lý người và xử lý tài sản có dấu hiệu tham nhũng, tiêu cực. Việc kê khai, công khai bản kê khai TSTN được thực hiện cơ bản đầy đủ, rõ ràng, đúng hạn, đạt tỉ lệ cao. Việc chủ động xác minh TSTN phục vụ công tác quản lý cán bộ đã có chuyển biến rõ rệt, cùng với phương thức mới xác minh ngẫu nhiên theo kế hoạch hằng năm, xác minh TSTN gắn với công tác kiểm tra, giám sát của các tổ chức Đảng đã tạo được kết quả nổi trội, số lượng người được xác minh tăng hơn nhiều. Phát hiện xử lý nghiêm nhiều trường hợp kê khai tài sản không trung thực, có tác dụng cảnh tỉnh, răn đe, góp phần đưa công tác kê khai, kiểm soát việc kê khai TSTN ngày càng thực chất, nề nếp, hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, vấn đề xác minh TSTN của người có chức vụ, quyền hạn hiện đang là khâu rất yếu, với việc tồn tại đồng thời nhiều hạn chế, bất cập quan trọng trên các phương diện pháp lý và thực tiễn. Theo Báo cáo tổng kết 10 năm việc thực hiện Chỉ thị số 33-CT/TW ngày 03/01/2014 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với việc kê khai và kiểm soát việc kê khai tài sản thì việc thực hành xác minh TSTN của người có chức vụ, quyền hạn hiện còn lúng túng về nội dung, phương pháp, cách thức tiến hành thiếu thống nhất trên phạm vi cả nước; Nhiều nơi đến nay vẫn chưa kết luận xác minh được trường hợp nào; Hoạt động xác minh TSTN của người có chức vụ, quyền hạn chưa đạt được kết quả thực chất, còn mang tính hình thức; Việc tổ chức xác minh, kết luận về  TSTN của các đối tượng thuộc quyền quản lý của các cấp ủy Đảng ở Trung ương và địa phương, của các đối tượng là chủ sở hữu hoặc lãnh đạo quản lý các doanh nghiệp lớn chưa được quy định rõ nhằm bảo đảm tính thực tế, khả thi, khách quan, minh bạch.

Những vấn đề đặt ra từ thực tiễn như: Việc thực hành xác minh tài sản gặp nhiều tình huống thực tiễn phức tạp, chưa có quy định và điều kiện để thực hiện; các rào cản chính trị pháp lý. Nguyên nhân chính của những hạn chế của thực tiễn xác minh TSTN là do bất cạp của khung thể chế có liên quan. Cụ thể chính sách, pháp luật về kiểm soát TSTN nói chung, chính sách, pháp luật về xác minh TSTN nói riêng hiện mới quy định ở mức độ chung, sơ khai nhất, chưa có quy định hoặc quy định chưa thống nhất, rõ ràng, minh bạch, cụ thể về nhiều vấn đề cơ bản, quan trọng về nội dung và thủ tục của kiểm soát, xác minh TSTN.

Hội thảo đã lắng nghe rất nhiều ý kiến của các đại biểu tham dự. Các ý kiến trao đổi, chia sẻ xoay quanh các nội dung như: Thực trạng khung chính sách và những vấn đề đặt ra; thực tiễn xác minh TSTN tại đơn vị mình và đề xuất quan điểm, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả xác minh TSTN của người có chức vụ, quyền hạn.

Theo đồng chí Lê Văn Dương, Trưởng Phòng Phòng chống tham nhũng, Thanh tra Bộ Giáo dục - Đào tạo chia sẻ, trước năm 2018 vấn đề kê khai TSTN chưa được quan tâm, từ năm 2018 đến nay Bộ áp dụng tiến hành theo Luật mới với lựa chọn đơn vị bằng hình thức bốc thăm ngẫu nhiên. Tuy nhiên, do Bộ rất nhiều đơn vị sự nghiệp nên việc triển khai công tác kê khai TSTN là rất rộng, nên khi xác đinh đối tượng để kê khai TSTN gặp nhiều khó khăn, vất vả, mất nhiều thời gian.

Mục 10 kê khai người có liên quan, thu nhập tăng thêm là chưa phù hợp, không xác định được tài sản. Để đảm bảo đầy đủ, chính xác, trung thực cũng là vấn đề  khó khăn khi kê khai. Ví dụ như có những trường hợp kê khai tài sản do bố mẹ cho tặng. Hiện tại việc xác minh TSTN mới đạt được kết quả ở vấn đề nhận thức.

Theo đồng chí Hoàng Kim Ngân, Phó Chánh thanh tra Bộ Y tế cho biết, từ năm 2022 đến nay Bộ cũng đã triển khai bốc thăm ngẫu nhiên, cũng gặp nhiều khó khăn trong việc xác định đối tượng kê khai. Cần có giải pháp quy định cụ thể, trao đủ quyền cho bộ phận tiếp nhận từ bản khai đầu tiên. Việc kê khai tài sản cho con chưa thành niên cũng gặp không ít bất cập, thực tế đối tượng kê khai có thể cho con đủ tuổi thành niên thừa kế tài sản. Kê khai tài sản bố mẹ cho tặng, tài sản giữ hộ, đứng tên hộ, ngoại tệ, vàng… cũng gặp khó khăn trong công tác xác minh., Ngoài ra, việc chuyển đổi vị trí công tác khi rà soát cũng gặp khó khăn. Cần có những văn bản hướng dẫn cụ thể, chi tiết hơn.

Theo đồng chí Phạm Vũ Thắng, Phó Chánh thanh tra Viện Kiểm sát nhân dân tối cao chia sẻ, Viện quản lý công tác cán bộ theo ngành dọc, do đó công tác xác minh TSTN cũng là một khối lượng lớn. Hiện tại Viện mới tiến hành được 3 năm, nếu đảm bảo phải 10% một đơn vị phải tiến hành xác minh thì  rất khó thực hiện. Thực tế, cơ quan mới chỉ tiến hành được những đơn vị trực tiếp quản lý, còn lại ủy quyền cho cấp dưới thực hiện, mặc dù hiện tại Luật chưa có quy định rõ về ủy quyền. Ban chủ nhiệm đề tài có thể lưu tâm đến yếu tố ủy quyền trong kiểm soát TSTN. Cơ quan xác minh TSTN của Đảng có thể phối hợp với cơ quan chính quyền.  Thực tế khi triển khai công tác xác minh TSTN, cần thông tin của các bên liên quan, đến trực tiếp thì họ hợp tác,nếu gửi đường công văn sẽ mất nhiều thời gian, hoặc không hợp tác. Tài sản trong các vụ án tham nhũng cũng còn gặp những khó khăn bất cập.

Công tác xác minh TSTN nhiều năm nay, nhiều đơn vị mới chỉ đáp ứng được mục tiêu nâng cao ý thức của người có chức vụ, quyền hạn, mới chỉ tìm ra được những sai sót trong bảng kê khai, cái mấu chốt vấn đề là tìm ra những gì họ không kê khai là rất khó, chúng ta chưa làm được. Đây là một trong những bất cập cần thiết, quan trọng, chưa có biện pháp mà đề tài có thể cần tập trung nghiên cứu, tìm giải pháp.

Đồng chí Nguyễn Quang Huy, Trưởng Phòng phòng chống tham nhũng chia sẻ, bất cập trong hoạt động này đó chính là thẩm quyền của đơn vị tiếp nhận  bản  kê khai đầu tiên, thông thường đơn vị chỉ nhận, không có rà soát, trong khi thực tế các bản kê khai lỗi, sai rất nhiều (vì không đúng mẫu, không đúng nội dung…) Nơi nào mà người đứng đầu quan tâm, chú trọng đến việc kê khai, xác minh tài sản của người có chức vụ, quyền hạn thì nơi đó thường triển khai rất tốt.

Theo Đồng chí Nguyễn Thu Thủy, Phó Chánh thanh tra Bộ Nội vụ, Bộ cũng đã tiến hành kê khai xác minh TSTN theo đúng hướng dẫn, đúng trình tự. Thực tế triển khai thường gặp khó khăn khi xác minh tiền gửi, vàng, con chưa đến tuổi thành niên đi du học nước ngoài khai tiền do ông, bà tặng cho…, cần có những quy định cụ thể, phải có cơ chế phối hợp.

Đồng chí Hoàng Uy Trung, Ủy ban kiểm tra Trung ương góp ý cho Ban chủ nhiệm đề tài cập nhật thêm một số văn bản mới như: Quy định 85 (23/5/2017), Quy định 22(28/7/2021), Kết luận 105 (14/12/2024) của Bộ chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 33-CT/TW, ngày 03/01/2014 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với việc kê khai và kiểm soát việc kê khai tài sản.

Ban chủ nhiệm cần nhận định rõ mục đích xác minh tài sản đề làm gì? đầu ra là gì? Đó là để thu hồi tài sản tham nhũng, và một mục tiêu nữa rất quan trọng, đó là phòng ngừa những người có chức vụ, quyền hạn (để làm sao họ không muốn, không dám, không thể tham nhũng). Vấn đề bật cập thường gặp trong quá trình triển khai đó là xác định đối tượng, chủ thể có tài sản thu nhập bên phía đảng, mẫu biểu kê khai còn lúng túng. Hiện tại chúng ta đang kê trên bảng giấy, tiến tới sẽ phải kê khai điện tử, vấn đề đặt ra cần khai thác, kê khai bản điện tử này như thế nào? hướng tới phần mềm sẽ tự động xác định, kiểm tra, so sánh với bản kê khai từ trước đến nay như thế nào? Cần quy định cụ thể rõ ràng hơn về chủ thể, đối tượng, thẩm quyền, sự phối hợp giữa các cơ quan.

Theo đồng chí Phạm Vũ Xuyên, Thanh tra Bộ Quốc phòng , công tác PCTN ở Bộ hiện nay mới chỉ cấp ban, hàng năm Bộ cũng đã triển khai công tác kê khai, xác minh TSTN tuy nhiên rất phức tạp, vất vả, nhiều nội dung, mỗi một bản kê khai lại cần có một kết luận. Quy định về yêu cầu các cơ quan cung cấp thông tin vẫn còn chung chung, chưa rõ ràng, thực tế triển khai nhiều nơi chúng tôi gửi văn bản đi phải rất lâu mới được phản hồi (hàng tháng, có trường hợp hàng năm), nếu tài sản là đất đai thì gửi đến Bộ Tài nguyên và môi trường; tiền tệ gửi đến các Ngân hàng, ngoài ra còn có giấy tờ có giá trị khác thì gửi đến cơ quan nào, chỗ này cũng gặp khó khăn khi xác minh.

Phạm vi xác minh TSTN cũng cần được làm rõ hơn, trong bảng kê khai hay cả ngoài? Trong Luật hiện nay mới xác định thời hạn, thời kỳ xác minh, thực tế cũng gặp nhiều bất cập.

Đồng chí Nguyễn Xuân Anh, Liên đoàn Luật sư Việt Nam  nhấn mạnh về vấn đề xác định đối tượng kê khai TSTN. Thực tế là hình thức bốc thăm, sắc xuất rơi vào lãnh đạo là rất ít. Có thể cân nhắc hình thức đội ngũ lãnh đạo yêu cầu bốc thăm riêng. Từ năm 2015 đến nay Luật ngày càng tiến bộ, nhưng dường như quy định vẫn chưa rõ ràng, còn mật mờ dễ dẫn đến tình trạng nửa muốn công khai, nửa không, các tiêu chí cần quy định rõ rệt hơn.

Ngoài ra đồng chí Xuân Anh còn chia sẻ thêm kinh nghiệm của Singapore, cách thức họ xác minh TSTN (ví dụ như đảng viên họ công khai từ những vấn đề nhỏ nhất; mã số thuế là mã số định danh, từ mã định danh sẽ ra hết các thông tin cần xác minh). Cần có sự phối hợp với Bộ Công an, Bộ Tài chính để đồng bộ hóa các thông tin.

Kết thúc Hội thảo, Chủ nhiệm đề tài phát biểu cảm ơn và tiếp thu ý kiến của các đại biểu tham dự để tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện đề tài trong thời gian tới./.

Tin: Nguyễn Tuyết

Ảnh: Hữu Thắng