Trách nhiệm giải trình của các cơ quan hành chính nhà nước gắn với những nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể theo quy định của pháp luật. Chủ thể thực hiện giải trình có thể là người đứng đầu cơ quan, hay người đại diện cho các cơ quan đó hoặc cá nhân cán bộ, công chức trong cơ quan. Chủ thể yêu cầu thực hiện việc giải trình rất đa dạng. Đó có thể là cơ quan nhà nước cấp trên, cơ quan nhà nước cùng cấp, tổ chức chính trị, tổ chức xã hội, cơ quan tư pháp, cơ quan truyền thông đại chúng, người dân. Trách nhiệm giải trình được thực hiện thông qua nhiều phương thức khác nhau: cung cấp thông tin, giải thích, báo cáo, trả lời chất vấn, giám sát, giải trình, thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo, đối thoại, họp báo… Tùy thuộc vào phương thức giải trình mà các cơ quan hành chính nhà nước giải trình theo cách thức khác nhau.

Quyền lực luôn có xu hướng bị “tha hóa” nếu như không được kiểm soát; “tha hóa quyền lực” làm biến tướng bản chất, mục đích của quyền lực, khi đó quyền lực không được thực hiện vì mục đích, lợi ích chung mà bị lợi dụng để thực hiện hành vi vi phạm pháp luật, tham nhũng, tiêu cực. Trao quyền lực, thực thi quyền lực cũng đồng thời với việc phải kiểm soát quyền lực, thực hiện tốt hoạt động kiểm soát quyền lực sẽ là một biện pháp hữu hiệu để phòng, chống vi phạm pháp luật, tham nhũng, tiêu cực, nhất là trong giai đoạn trước và sau giai đoạn tiến hành thanh tra trực tiếp.

Đảng, Nhà nước ta luôn đặc biệt quan tâm đến công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, nhiều nghị quyết, chỉ thị, kết luận về công tác này đã được ban hành, như: ngày 21/8/2006, Hội nghị lần thứ ba Ban Chấp hành Trung ương Đảng (Khóa X) ban hành Nghị quyết số 04-NQ/TW về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí; ngày 25/5/2012, Ban Chấp hành Trung ương (khóa XI) ban hành Kết luận số 21-KL/TW về việc tiếp tục thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ ba, Ban Chấp hành Trung ương (khóa X); ngày 21/12/2012, Ban Bí thư ban hành Chỉ thị số 21-CT/TW về việc đẩy mạnh thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; ngày 25/12/2023, Bộ Chính trị ban hành Chỉ thị số 27-CT/TW về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.

Xây dựng và hoàn thiện thể chế luôn được Đảng và Nhà nước Việt Nam xác định là nhiệm vụ trọng tâm, là một trong ba đột phá chiến lược được Đại hội Đảng toàn quốc lần thư XIII đề ra. Công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lợi ích nhóm, lợi ích cục bộ trong xây dựng pháp luật luôn được đề cao. Qua đó, công tác xây dựng pháp luật trong những năm qua ở Việt Nam được tăng cường và đạt được nhiều kết quả quan trọng, hệ thống pháp luật không ngừng được hoàn thiện, cơ bản bảo đảm thống nhất, khả thi, điều chỉnh hầu hết mọi lĩnh vực của đời sống xã hội; qua đó tạo lập môi trường pháp lý đầy đủ, an toàn, thuận lợi cho sự nghiệp phát triển kinh tế, xã hội.

Thực hiện Quy định số 178-QĐ/TW ngày 27/6/2024 của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực, phòng chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác xây dựng pháp luật, ngày 20/8/2024, Ban Cán sự Đảng Thanh tra Chính phủ đã ban hành Kế hoạch số 35-KH/BCSĐ nhằm tạo sự chuyển biến đồng bộ, nâng cao nhận thức, quyết tâm chính trị, trách nhiệm của đảng viên, công chức, viên chức Thanh tra Chính phủ trong công tác xây dựng pháp luật. Theo đó, các vụ, cục, đơn vị có trách nhiệm quán triệt và triển khai thực hiện Quy định số 178-QĐ/TW, tập trung các nội dung có liên quan trực tiếp đến chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình. Bài viết này tiếp cận trên tinh thần quán triệt nội dung cơ bản của Quy định số 178-QĐ/TW và triển khai thực hiện quy định gắn với chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của một đơn vị nghiên cứu chiến lược, chính sách thuộc Thanh tra Chính phủ.

Xác minh tài sản thu nhập (TSTN) của người có chức vụ, quyền hạn là một trong những biện pháp phòng, chống tham nhũng (PCTN) quan trọng hàng đầu nhằm phát hiện hành vi và tài sản tham nhũng khi có sự gia tăng bất thường về tài sản của người có chức vụ, quyền hạn và xác lập cơ sở cho việc áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời nhằm ngăn chặn hành vi tẩu tán, chuyển dịch tài sản của người có dấu hiệu tham nhũng, bảo đảm cho việc thu hồi tài sản bị chiếm đoạt. Tuy nhiên, đây là công việc hết sức khó khăn, phức tạp vì xác minh TSTN liên quan đến bảo đảm quyền cơ bản, thông lệ quốc tế, hợp tác giữa các cơ quan trong và ngoài nước, hợp tác công tư, cơ sở dữ liệu quốc gia, nhân lực và điều kiện tài chính, kỹ thuật…, trong đó, các bảo đảm về thể chế luôn là điều kiện tiên quyết. Hiện nay Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTN, tiêu cực, Chính phủ, Thanh tra Chính phủ đang chỉ đạo quyết liệt việc nghiên cứu, hoàn thiện thể chế về xác minh TSTN trong cơ chế chung về kiểm soát tài sản thu nhập (KSTSTN).