Trong Nghị định số 59/2019/NĐ-CP về quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Phòng, chống tham nhũng về vai trò, trách nhiệm của xã hội trong phòng, chống tham nhũng còn nói rõ về trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong việc phối hợp với Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên trong phòng, chống tham nhũng (Chương 2), gắn với các nhiệm vụ chính của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Giám sát là việc chủ thể giám sát theo dõi, xem xét, đánh giá hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát trong việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình, xử lý theo thẩm quyền hoặc yêu cầu, kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý. Căn cứ vào chủ thể giám sát, hoạt động giám sát bao gồm giám sát nhà nước và giám sát xã hội. Nội dung bài viết này sẽ phân tích vị trí, vai trò của giám sát xã hội trong việc kiểm soát quyền lực của các cơ quan hành chính nhà nước, chỉ ra một số bất cập về vấn đề này và đề xuất các giải pháp hoàn thiện.

Quyền hành chính là một bộ phận của quyền hành pháp, là “quyền lực trong hành động nhằm thực hiện quyền hành pháp” . Nó thực chất là quyền tổ chức quản lý, điều hành các quá trình xã hội và các hành vi, hoạt động của cá nhân, tổ chức, thông qua việc chủ thể có thẩm quyền ban hành các quyết định hành chính và thực hiện các hành vi hành chính nhất định.

Ở đâu có quyền lực thì ở đó có yêu cầu kiểm soát quyền lực với vai trò như một công cụ điều tiết, bảo đảm cho quyền lực được sử dụng hợp lý, hiệu quả; không bị lạm dụng, sử dụng sai mục đích, dẫn đến hậu quả tiêu cực. Trong lĩnh vực chính trị, vấn đề kiểm soát quyền lực nói chung và kiểm soát quyền lực nhằm phòng, chống tham nhũng nói riêng có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, liên quan đến lợi ích sống còn của một dân tộc, sự bền vững của một quốc gia, sự tồn vong của một chế độ.

Xây dựng văn hóa liêm chính là một trong những nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm trong xây dựng, chỉnh đốn Đảng, đặc biệt là trong công tác PCTNTC hiện nay. Văn hóa liêm chính là nền tảng xây dựng ý thức và thực hành liêm chính của cán bộ, đảng viên, đồng thời, “xây dựng văn hóa liêm chính để “không muốn” tham nhũng, tiêu cực. Muốn xóa bỏ triệt để, tận gốc tham nhũng, tiêu cực, việc xây dựng văn hóa liêm chính với tinh thần “danh dự mới là điều thiêng liêng, cao quý nhất” chính là giải pháp căn cơ, lâu dài.

Thời gian qua, công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực (PCTNTC) được lãnh đạo, chỉ đạo và thực hiện quyết liệt, kiên trì, đồng bộ, toàn diện, bài bản, đi vào chiều sâu, đạt nhiều kết quả rất quan trọng và có sự chuyển biến mạnh mẽ; tham nhũng từng bước được kiềm chế, ngăn chặn, có chiều hướng thuyên giảm(1). Tuy nhiên, theo đánh giá của Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTNTC thì tham nhũng, tiêu cực trên một số lĩnh vực, địa bàn vẫn còn nghiêm trọng, phức tạp. Tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực, gây phiền hà cho người dân, doanh nghiệp trong hoạt động dịch vụ hành chính công chưa được ngăn chặn; vẫn còn tình trạng “trên nóng, dưới lạnh” trong đấu tranh PCTNTC. Đây chính là một trong những “khâu yếu”, “việc khó” cần khắc phục cả ở hiện tại và tương lai.